21η ΜΑΡΤΙΟΥ...ΜΕΡΑ ΠΟΙΗΣΗΣ

Allegoria della Primavera του Sandro Botticelli.

Η 21^η Μαρτίου, μέρα αφιερωμένη στην Ποίηση και απαρχή της άνοιξης, είναι ταιριαστό να συνδυαστεί με τον ερχομό της πιο θαλερής και γεμάτο πινελιές εποχής …Η ομορφιά της ΑΝΟΙΞΗΣ  συνδυάζεται υπέροχα με την ΠΟΙΗΣΗ στη ζωγραφική απεικόνιση της άνοιξης στον Πίνακα του ΣΑΝΤΡΟ ΜΠΟΤΙΤΣΕΛΙ η Αλληγορία της άνοιξης( Allegoria della Primavera).

Ο Σάντρο Μποτιτσέλι που το επίσημο όνομά του είναι Σάντρο Φιλιππέλι είναι από τους σημαντικότερους αναγεννησιακούς ζωγράφους του Quattrocento (15ος αιων.) έζησε και μεγαλούργησε στην Φλωρεντία σε αγαστή συνεργασία με Μεδίκους της. 

Η Αλληγορία της Άνοιξης είναι ένας ζωγραφικός πίνακας με πολλαπλές αναγνώσεις. Εμείς θα σταθούμε σε δύο: του κριτικού τέχνης της Αναγέννησης Giοrgio Vasari  και των νεώτερων Glaudia Villa και Giovanni Reale.

 Ο τίτλος του έργου «Αλληγορία της Άνοιξης» προέρχεται από την ερμηνεία που έδωσε ο Giorgio Vasari.Χαρακτηριστικό του έργου είναι ότι η «ανάγνωσή» του γίνεται από τα δεξιά προς τα αριστερά, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την τοποθέτηση των μορφών. Έτσι λοιπόν η πρώτη μορφή που εμφανίζεται είναι ο Ζέφυρος, τυπικός ανοιξιάτικος άνεμος , που ετοιμάζεται να απαγάγει τη Χλωρίδα που έχει ερωτευτεί και από το στόμα της οποίας βγαίνουν ανθισμένοι βλαστοί που μπλέκονται με αυτούς που φυτρώνουν από το έδαφος (σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία πρόκειται για τη θεότητα της βλάστησης). Αυτή, έχοντας ήδη γονιμοποιηθεί από το Ζέφυρο , μετατρέπεται στην Flora (Φλώρα), τη ρωμαϊκή θεότητα της βλάστησης που στη συνέχεια λατρεύτηκε και ως θεότητα της Άνοιξης και η οποία, αν και δεν είναι η βασική φιγούρα, έδωσε το όνομά της στον πίνακα. Στο κέντρο του πίνακα,  σε ένα δεύτερο επίπεδο,  μπροστά από το ιερό της φυτό τη μυρτιά, βρίσκεται η θεά του έρωτα, η Αφροδίτη, η  οποία δείχνει προς την πλευρά  τριών μορφών που χορεύουν. Πρόκειται για τις τρεις Χάριτες : την Αγλαΐα, την Ευφροσύνη και τη Θάλεια που συμβολίζουν τη χάρη, την ομορφιά και την ανεμελιά. Και τέλος τη σκηνή κλείνει η μορφή του θεού Ερμή  που κρατώντας το κηρύκειο του διαλύει τα σύννεφα. Ωστόσο στον πίνακα δεν πρωταγωνιστούν μόνο οι ανθρώπινες μορφές αλλά και ο κήπος (λέγεται ότι έχουν αναγνωριστεί περίπου 80 είδη φυτών). Όλη η περιγραφή σε ένα πρώτο επίπεδο παραπέμπει στην άφιξη τη Άνοιξης,στην αναγέννηση της φύσης (από το σμίξιμο του Ζέφυρου με τη Χλωρίδα-Άνοιξη), στον έρωτα (Αφροδίτη, Φτερωτός Έρως, τρεις Χάριτες),στην απομάκρυνση των νεφών (Ερμής).

Οι πινελιές του Λίππι γίνονται στον Μποτιτσέλι πιο καθαρές και πιο λεπτές, η άγρια ένταση των σωμάτων του Πολλαγιουόλο μαλακώνει,  ο σχεδόν μεταλλικός παλμός των επιπέδων του Βερρόκκιο μετατρέπεται σε διάφανες χρωματικές ζώνες που τις διατρέχει ένα απροσδιόριστο φωτεινό ρίγος. Η πληθωρική, λαϊκή σχεδόν ζωτικότητα των μορφών του Λίππι μετατρέπεται στον Μποτιτσέλι σε έκφραση μελαγχολίας. Σ’ αυτό συντελούν η παθητική κλίση των κεφαλιών, η σκεπτική έκφραση των προσώπων, που δεν χαμογελούν ποτέ, και κυρίως η εναλλαγή των γραμμών, που ακολουθούν  η μια την άλλη , διπλώνονται και ξεδιπλώνονται σε ρυθμούς ιδιαίτερα νωχελικούς.

Μια διαφορετική,ενδιαφέρουσα όμως, ερμηνεία είναι και αυτή που σχετικά πρόσφατα πρότεινε η ιταλίδα Claudia Villa και επέκτεινε ο Giovanni Reale.Φιλολογία, Ρητορική και Ποίηση είναι οι μορφές που αναπαριστώνται από τον Bottitselli.Η κεντρική φιγούρα με το κεφάλι που γέρνει ελαφρώς δεν είναι η Αφροδίτη αλλά η Φιλολογία.Στο σύμπλεγμα των μορφών που αναπαριστώνται δεξιά δεν βρίσκεται η Χλωρίδα αλλά η Ποίηση η οποία εμπνέεται από μία φτερωτή θεότητα που δεν είναι Ζέφυρος αλλά το "δαιμόνιο της έμπνευσης". Η ταυτοποίηση του Ερμή, των τριών Χαρίτων και του φτερωτού Έρωτα δεν μεταβάλλεται.Το έργο μπορεί να παραπέμπει  στην "Άνοιξη", αλλά ως μεταφορά μιας νέας ουμανιστικής-ανθρωπιστικής αντίληψης που έχει για άξονα την ποίηση, τη ρητορική και τη φιλολογία δηλαδή τις γυναικείες μορφές του Botticelli. Μέσω αυτών ο καλλιτέχνης διακηρύσσει την πολιτισμική-καλλιτεχνική επανάσταση που συντελείται στη Φλωρεντία της εποχής του. Γιατί όμως η Φιλολογία να παντρεύεται με τον Ερμή; Γιατί η "μελέτη που οδηγεί στη γνώση" (η φιλολογία των θνητών) αποκτά υπερβατικές  διαστάσεις καθώς ενώνεται με το θεό που αντιπροσωπεύει τον πλατωνικό "Νου", την προσωποποίηση της νόησης . 

 Μέσα σ’ αυτήν την αναγέννηση της φύσης ,όπως εικονίζεται και στον πίνακα του ΣΑΝΤΡΟ ΜΠΟΤΙΤΣΕΛΙ η Αλληγορία της άνοιξης (Allegoria della Primavera),η ποίηση έρχεται να κομίσει τα δικά της άνθη στην πνευματική μεταμόρφωση του τόπου σπάζοντας τις νοερές αλυσίδες που μας κρατούν δέσμιους μιας κρίσης που  είναι συνάμα και πνευματική.  Θα θυμηθώ τα λόγια του Γ. Σεφέρη που τονίζει πως:  «  πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος που ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα- και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε;» Η ποίηση είναι η ανάσα μας στη ζωή και πυξίδα για έναν κόσμο γεμάτο χρωματικές πινελιές, έναν κόσμο που η διαφορετικότητα και η πολυεπίπεδη  ανάγνωσή του αποτελεί μονόδρομο για τη σημερινή  απαιτητική εποχή. Χρειαζόμαστε την ποίηση, γιατί όπως τονίζει και η κ. Στέλλα Γιανναράκη στο ποίημά της  Αναμνήσεις μας δίνει την αντοχή και τη δύναμη στο δύσκολο μονοπάτι που ανοίγεται μπροστά μας:

Αύριο  να `χω δυο τόπια αντοχής

-εξαιρετικής ποιότητας-

Μεθαύριο δυο μπάλες στόχους…..

                                                                                                              ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΚΡΙΔΗΣ