Άγνωστος ναός στην καρδιά της Αρχαίας Πέλλας

Η αρχαία αγορά της μακεδονικής πρωτεύουσας δεν έχει αποκαλύψει ακόμη όλα τα μυστικά της.

Η θέση του είναι κεντρική. Ολο το οικοδομικό τετράγωνο γύρω του, ελεύθερο. Και ο ίδιος ο ναός, από τους μεγαλύτερους στον μακεδονικό χώρο. Αγνωστη είναι μόνον η θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένος αλλά οι ανασκαφές μόλις άρχισαν, το περασμένο καλοκαίρι για την ακρίβεια, όταν εντοπίστηκαν τα κατάλοιπα αυτού του άγνωστου ως σήμερα αρχαίου ναού, που δεσπόζει στην αρχαία Αγορά της Πέλλας. «Είναι βέβαιο ότι η λατρευόμενη σε αυτόν θεότητα ήταν σημαντική για την πόλη της Πέλλας και για ολόκληρο το Μακεδονικό Βασίλειο», λέει ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο κ. Ιωάννης Ακαμάτης, ο οποίος αποκάλυψε το «νέο» μνημείο. Ολα τα στοιχεία αυτό δείχνουν άλλωστε, παρά το γεγονός ότι τα σωζόμενα υπολείμματα είναι πραγματικά πενιχρά. Γιατί η βιαιότητα της φύσης αλλά και των ανθρώπων το άφησαν στο επίπεδο της υποθεμελίωσης. Και έτσι όμως η αρχαιολογική έρευνα μπορεί να εντοπίσει στοιχεία και να αντλήσει χρήσιμες πληροφορίες. Η ανασκαφή άλλωστε, που πρόκειται να επαναληφθεί σε λίγους μήνες στοχεύει, όπως επισημαίνει ο κ. Ακαμάτης, να δώσει απάντηση στα δύο βασικά ερωτήματα: Την αρχιτεκτονική μορφή του ναού και τη θεότητα που λατρευόταν σ΄ αυτόν.

Με διαστάσεις 16,20 Χ 7,90 μέτρα αυτό το ορθογώνιο κτίριο διαιρείται με εγκάρσιο τοίχο σε δύο χώρους εκ των οποίων ο ένας, που θεωρείται ότι είναι ο πρόναος, πολύ μικρός. Γύρω από το οικοδόμημα βρέθηκαν τμήματα από σπονδύλους κιόνων δωρικού ρυθμού, επίσης τμήματα κιονόκρανων ενώ πιο αποσπασματικά είναι τα επίκρανα παραστάδων. Τα τελευταία μάλιστα καθώς εντοπίστηκαν στη βόρεια πλευρά του ναού δείχνουν πιθανότατα το σημείο εισόδου σ΄ αυτόν, που θα πρέπει να διαμορφωνόταν με δύο κίονες ανάμεσα σε παραστάδες.

Η ποιότητα

«Οπως όλα τα μνημεία της Μακεδονίας, έτσι και αυτό είναι κατασκευασμένο από τοπικό ασβεστόλιθο, ο οποίος θωρακιζόταν με ισχυρότατο επίχρισμα καθώς οι Μακεδόνες είχαν αναγάγει την ασβεστοκονία σε επιστήμη», λέει ο κ. Ακαμάτης. Η υψηλή ποιότητα κατασκευής άλλωστε αποδεικνύεται από την επιμέλεια με την οποία είναι τοποθετημένοι ακόμη και οι λίθοι της θεμελίωσης, η επιφάνεια των οποίων, παρ΄ ότι δεν ήταν εμφανής, παρουσιάζει εξαιρετική επεξεργασία. Κονιάματα με χρώματα άσπρο, κόκκινο, μαύρο και πιθανόν ώχρα που βρέθηκαν εξάλλου εντός της περιμέτρου του ναού το επιβεβαιώνουν.

Από τον ναό διασώζεται και μεγάλο μέρος των κεραμίδων της οροφής του, που έπεσαν όταν κατέρρευσε η στέγη. Από αυτές τις λακωνικού τύπου κεραμίδες, που αποτελούν ένα εμφανές στρώμα καταστροφής πρόκειται έτσι, να αρχίσει η επόμενη ανασκαφή. Αγνωστο τι κρύβεται από κάτω, τι μπορεί να καταπλάκωσε η οροφή, άλλωστε ήδη έχουν έρθει στο φως ειδώλια, χρυσά κοσμήματα κ.ά.

Η λατρεία

Το κτίριο βρίσκεται μπροστά από τα Δημόσια Αρχεία της Αγοράς σε οικοδομικό τετράγωνο διαστάσεων 46Χ 25 μέτρων, όπως όλα του συγκροτήματος, μόνο που το συγκεκριμένο είναι άδειο κατά το υπόλοιπο μέρος του, προφανώς για την εξυπηρέτηση των αναγκών της λατρείας, όπως εξηγεί ο ανασκαφέας. Ναούς αφιερωμένους στην Αφροδίτη και στη Μητέρα των θεών που ταυτίζεται με την Κυβέλη, στη Δήμητρα και Κόρη με το Θεσμοφόρειον αλλά και στον Δάρρωνα τον θεράποντα ιατρό των Μακεδόνων με το Ασκληπιείο του έχει εντοπίσει ως σήμερα η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή. Οπως υπενθυμίζει όμως ο κ. Ακαμάτης, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές οι Μακεδόνες λάτρευαν και την Αθηνά, τον Δία Μειλίχιο και εξόχως τον Διόνυσο! Χωρίς να ξεχνούμε και τους πατρώους θεούς, όπως ο Ηρακλής και η Ηρα. Μένει να αποδειχθεί σε ποιον ήταν αφιερωμένος ο ναός.

Μία μικρή μόλις έκταση καταλαμβάνει πάντως αυτό το οικοδομικό τετράγωνο μέσα στο τεράστιο συγκρότημα της Αγοράς, έκτασης 72.000 τ. μ., εξ ου και θεωρείται το μεγαλύτερο του αρχαίου κόσμου. Η καταστροφή του, όπως και όλης της Πέλλας ήρθε από έναν ισχυρότατο σεισμό, που κυριολεκτικά ισοπέδωσε την πόλη στις αρχές του 1ου π. Χ. αιώνα. Για να ακολουθήσει στη συνέχεια και η διαρπαγή του υλικού για νέες χρήσεις. Από το 1980 όμως, που ο κ. Ακαμάτης, υπεύθυνος της πανεπιστημιακής ανασκαφής στην Αγορά της Πέλλας και του έργου ανάδειξης του συγκροτήματος, εργάζεται σ΄ αυτό τον χώρο έχουν έρθει στο φως σημαντικότατα ευρήματα και στοιχεία για τη δημόσια και ιδιωτική ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής, το εμπόριο τις συναλλαγές τους, τη λατρεία, τη διοίκηση, τις ενασχολήσεις τους. Γιατί δεν πρόκειται μόνον για μνημεία αλλά για μάρτυρες της ζωής μέσα στον χρόνο.

Ιχθυοπωλεία, κρεοπωλεία και θησαυροί νομισμάτων
Στα τέλη του 4ου π. Χ. αιώνα, δηλαδή στα χρόνια του Κάσσανδρου, άρχισε να κτίζεται το συγκρότημα της Αγοράς της Πέλλας για να ολοκληρωθεί όμως πολύ αργότερα, περί το 200 π. Χ. περίπου επί Φιλίππου Ε΄. Αναπαράγοντας τη μορφή μιας οικίας της Ελληνιστικής εποχής με την αυλή της στη μέση, αλλά σε τεράστια μεγέθη, η Αγορά είχε μια κεντρική πλατεία με διαστάσεις 203 Χ 183 μέτρα, γύρω από την οποία υπήρχαν στοές και πίσω τους σειρές από στεγασμένους χώρους, όπου ήταν εγκατεστημένα τα αρχεία, η έδρα των αρχόντων της πόλης, άλλες δημόσιες υπηρεσίες, εργαστήρια και καταστήματα.

Μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα που έχουν βρεθεί αποσπασματικά μπροστά στη βόρεια Στοά της Αγοράς δείχνουν ότι ήταν το πιο σημαντικό τμήμα της. Πήλινα σφραγίσματα εξάλλου με επιγραφές όπως «Πέλλης Πολιταρχών» και «Πέλλης εμπορίου» δείχνουν ότι εκεί βρισκόταν ένα από τα δημόσια αρχεία. Σε άλλους χώρους ήρθαν στο φως εργαστήρια ειδωλίων, αγγείων και άλλων αντικειμένων, πήλινων και μεταλλικών, καταστήματα πώλησης κρασιού, λαδιού, σίτου ή και αρωμάτων, ιχθυοπωλεία και κρεοπωλεία. Πλήθος εξάλλου είναι τα νομίσματα, μεταξύ των οποίων χρυσά και αργυρά, που βρέθηκαν είτε μόνα είτε σε θησαυρούς φυλαγμένους από τους κατόχους τους.

Πηγή:  Το Βήμα/Πολιτισμός, 23/3/2013