Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: "Ιδανικός κι αγαπημένος" - Έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ

Εν αρχή η «εμορφιά» που ατένισε ο Καβάφης και η αισθαντικότητά του με την υψηλή αισθητική όπως αποδίδεται στην ποίησή του. Μπαίνοντας στο νεοκλασικό του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης (από την οδό Βασ. Σοφίας και Ηροδότου γωνία) ατενίζεις στο βάθος ένα μαρμάρινο άγαλμα νέου που πλαισιώνεται από μικρούς και μεγάλους καθρέφτες. 

 Κάτοπτρα αναγκαία για να εστιάσεις σε αυτά που έβλεπε ο Καβάφης όταν έγραφε «Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά. Μαλλιά σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα». Στους λευκούς τοίχους σκόρπιοι στίχοι καλλιγραφικά γραμμένοι από το χέρι του ποιητή. -«Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες / εκείνων που πεθάναν ή εκείνων που είναι / για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους»- κυκλώνουν το χώρο ακόμη και τις κολόνες του μεγάλου χολ.

Πολύβουη, πολυπρόσωπη, ιστορική και εξόχως θεατρική η έκθεση με τίτλο «Ιδανικές μορφές κι αγαπημένες» (27 Νοεμβρίου 2013 - 30 Μαρτίου 2014), εικονογραφεί πράγματι την ποίηση του Καβάφη σε βαθμό που νιώθεις πόσο ευτυχής θα ήταν και ίδιος ο Αλεξανδρινός ποιητής αν είχε την ευκαιρία να δει το αντικείμενο της έμπνευσής του μαζί με το ποίημά του. Γιατί δίπλα σε κάθε έκθεμα μπορείς να πάρεις και να διαβάσεις το αντίστοιχο ποίημα (ελληνικά, αγγλικά) μαζί με τα πραγματικά ιστορικά στοιχεία που το συνοδεύουν. 

 Χαρακτηριστική περίπτωση ο Νέρωνας, η προτομή του οποίου (από το Μουσείο της Κορίνθου) παρουσιάζεται μαζί με αυτή του γηραιότερου Σέρβιου Σουλπίκιου Γάλβα. Ο Νέρων στο απόγειο της δόξας του είχε έρθει στην Ελλάδα, είχε επισκεφθεί το Μαντείο των Δελφών και είχε ζητήσει και λάβει το χρησμό «να φοβάται τα εβδομήντα τρία χρόνια». Εκείνος τότε ήταν μόλις 30 ετών και αγνοούσε ότι ο 73χρονος Γάλβας προετοίμαζε στην Ισπανία την ανατροπή του. Με βάση τα ιστορικά αυτά στοιχεία, ο Καβάφης γράφει: «Δεν ανησύχησεν ο Νέρων όταν άκουσε / του Δελφικού Μαντείου τον χρησμό. / "Τα εβδομήντα τρία χρόνια να φοβάται". Είχεν καιρό ακόμη να χαρεί(...)».

«Για μας ο Καβάφης δεν είναι μόνο ποιητής», είπε ο διευθυντής του μουσείου καθηγητής Ν. Σταμπολίδης, που εμπνεύστηκε τη δημιουργία αυτής της έκθεσης και την υλοποίησε με τη Μαρία Δόγκα-Τόλια και τη Μιμίκα Γιαννοπούλου. «Για μας είναι ένα ολόκληρο πεδίο της ελληνιστικής εποχής την οποία διάλεξε ο Καβάφης, όπως έλεγε ο ίδιος, γιατί είναι "η πιο ανήθικος και ελευθέρα". Αυτήν προτιμά και μ' αυτήν συνδιαλέγεται, εστιάζοντας σε πρόσωπα και καταστάσεις που τον βοηθούν καλύτερα να υπονοήσει, να περιγράψει, να ειρωνευτεί, να "διδάξει". Καθώς ο ποιητής δανείζεται συχνά πρωταγωνιστές από την Ιστορία, έτσι και η έκθεση δανείζεται πρωταγωνιστές από την αρχαιολογία.

»Πρόσωπα που στην ποίηση είναι φαντάσματα, εδώ αποκτούν υλική υπόσταση», τόνισε ο κ. Σταμπολίδης πριν αρχίσει την ξενάγησή του, με τα ιδιόχειρα ποιήματα του Καβάφη σε λευκές κόλλες να «πετούν» και να σε οδηγούν στον όροφο που κρύβει και τις περισσότερες εκπλήξεις. 

Πώς να απεικονίσεις ένα ποίημα που αναφέρεται σε έναν γλύπτη («Τυανεύς γλύπτης»); Η ομάδα του κ. Σταμπολίδη τόλμησε να στήσει ένα εργαστήριο γλυπτικής με τον πάγκο, τα παλιά εργαλεία, τα προπλάσματα σε πηλό και γύψο, δανεικά από έναν σύγχρονο γλύπτη, τον Πραξιτέλη Τζανουλίνο, πλάι στο ρωμαϊκό άγαλμα του Ποσειδώνα από το Μουσείο Ελευσίνας και την περίφημη κεφαλή του Διονύσου (2ου αι. μ.Χ.) στολισμένη με κληματόφυλλα και σταφύλια (έργο που είχε χαθεί στη μεγάλη κλοπή του Μουσείου Κορίνθου και επαναπατρίσθηκε έπειτα από δικαστικούς αγώνες ετών).

Για το ποίημα «Τεχνουργός κρατήρων» που ικέτευσε τη μνήμη του (ο τεχνουργός) να τον βοηθήσει να φιλοτεχνήσει την όψη του νέου που αγαπούσε, το μουσείο έφερε έναν εντυπωσιακό χάλκινο καλυκωτό κρατήρα (340 π.Χ.) στολισμένο με ασημένια κληματόφυλλα από τη Νέα Υόρκη (συλλογή Σελμπι Γουάιτ και Λέον Λέβι). 

Ενα νεκρικό πορτρέτο (φαγιούμ) ενός φεγγαροπρόσωπου νεαρού και πλάι μια οστεοδόχος υδρία της ελληνιστικής εποχής εικονογραφούν το περίφημο ποίημα «Ιασή Τάφος». Διαβάζεις: «Κείμαι ο Ιασής ενταύθα. Της μεγάλης ταύτης πόλεως / ο έφηβος ο φημισμένος για εμορφιά (...)». Ακολουθεί «Η κηδεία του Σαρπηδόνος», «Τα άλογα του Αχιλλέως», οι «Τρώες», ο μυθολογικός κύκλος των καβαφικών ποιημάτων με σκηνές του τρωικού κύκλου σε λευκές ληκύθους, θραύσματα μελανόμορφων αγγείων, αττικούς κρατήρες και σκύφους, όλα φωτισμένα σε ένα υποβλητικό μαύρο φόντο. Η έκθεση κλείνει με τις αναφορές του Καβάφη στη βυζαντινή περίοδο.

Για όσους θα διαλέξουν τη δεύτερη είσοδο του μουσείου (από τη Νεοφύτου Δούκα 4), θα δουν να τους υποδέχεται ένα από τα λίγα ζωγραφικά έργα του γλύπτη Γιάννη Παππά, εμπνευσμένο από το ποίημα του Καβάφη «Ο καθρέφτης στην είσοδο». Μέσα σε έναν καθρέφτη απεικονίζεται ένας νέος που ποζάρει γυμνός. Δίπλα απεικονίζεται το σχέδιο του καλλιτέχνη και ο ποιητής που εμπνέεται τη σκηνή κοιτάζοντας στην αντίθετη κατεύθυνση, πολύ μακριά...

Αυτή τη φορά το Ιδρυμα Ωνάση, συνδιοργανωτής της έκθεσης και ιδιοκτήτης του Αρχείου Καβάφη, πέτυχε απολύτως το σκοπό του, που είναι σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ιδρύματος Αντώνη Παπαδημητρίου, «η δημιουργία συνθηκών προσβασιμότητας του κοινού και διάδοσης του καβαφικού έργου». Ο ίδιος, φανερά ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα, τόνισε μεταξύ άλλων: «Η συνεργασία μας με το Μουσείο Κυκλδικής Τέχνης απαντά ακριβώς στην πρόθεση και την απόφασή μας να συνεργαζόμαστε με φορείς και πρόσωπα που έχουν την απαιτούμενη επιστημονική γνώση αλλά και την έμπνευση και την τόλμη που μας επιτρέπει να "δούμε ξανά", να "δούμε αλλιώς" τον Καβάφη και τις αναφορές του, το ιστορικό του στίγμα και την πολυφωνία της εποχής».

Τέλος, η πρόεδρος του Μουσείου Σάντρα Μαρινοπούλου ανέφερε πως δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στις εκδηλώσεις για το «Ετος Καβάφη» που αποτελούν ορόσημο για τα 150 χρόνια από τη γέννηση και 80 από το θάνατο του Αλεξανδρινού ποιητή.

Πηγή: http://www.enet.gr